Μελετώντας την έρευνα “Liminal Spaces of Temporary Dwellings: Transitioning to New Lives in Times of Crisis”γίνεται σαφής η έντονη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες ερχόμενοι σε μια για εκείνους εντελώς ξένη χώρα. Η διαμονή τους στα Λεχαινά. Η καταγωγή τους από την Συρία. Οι αφηγήσεις τους σπαρακτικές. Αυτοί οι άνθρωποι πέρασαν τόσα πολλά, που μόνο κοιτώντας τους στα ματιά καταλαβαίνεις τον πόνο που κουβαλάνε. Πόνο από τον ξεριζωμό τους, πόνο για τις χαμένες τους οικογένειες, πόνο, πόνο, πόνο... Αισθάνονται μπερδεμένοι και ταυτόχρονα παγιδευμένοι μέσα στον χωροχρόνο. Δεν ξέρουν που βρίσκονται, τι θα συναντήσουν, ποιο θα είναι το άμεσο παρόν τους. Το μόνο που γνωρίζουν είναι τι άφησαν πίσω και με σπαραγμό και θλίψη, έντρομοι στέκονται και κοιτούν με μάτια απλανή, βουρκωμένα. Άραγε τι άλλες δυσκολίες τους επιφυλάσσει το μέλλον τους;
Αυτόν τον αφουγκρασμό δέχομαι μέσα από αυτό το κείμενο και ίσως η έννοια της μεθοριακότητας να είναι ακριβώς αυτό. Ο ασαφής αυτοπροσδιορισμός τους και η ανυπομονησία να τον ορίσουν ξανά, βήμα-βήμα.

• Dimitra Vogiatzi

Η μεθοριακότητα όπως βιώνεται από τους προσφυγές μέσα από τις αφηγήσεις τους είναι ότι έχουν χάσει την σύνδεση τους με την πατρίδα τους και δεν θεωρούν ότι έχουν σχέση στην δεδομένη στιγμή με κάποιον τόπο. Αυτή η χαμένη σύνδεση με έναν τόπο ώστε να τον αποκαλούν πατρίδα ή σπίτι τους είναι που τους δίνει αυτήν την αίσθηση της μεθοριακότητας. Στην παρούσα στιγμή που βρίσκονται σε έναν τόπο ξένο προς αυτούς εγκλωβισμένοι σε ένα μέρος στο οποίο δεν έχουν κάποια σχέση ή ελπίδα για το μέλλον τους και βρίσκονται στο περιθώριο αυτού του τόπου. Δεν μπορούν να επιστρέψουνε στην πατρίδα τους και βρίσκονται σε έναν τόπο χωρίς κάποια συναισθηματική φόρτιση για αυτούς. Είναι στο μεταίχμιο μεταξύ χώρου και χρόνου χωρίς κάποια σύνδεση με αυτά τα δυο. Με τον χώρο γιατί δεν έχουν κάποια χωρική σύνδεση και με τον χρόνο διότι δεν κοιτούν το παρελθόν και δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη προσδοκία για τον παρόν αλλά κοιτάνε με αισιοδοξία και ανυπομονησία τον μελλοντικό χρόνο και τόπο γιατί αυτός θα τους δώσει ένα τοπικό προσδιορισμό ως μια νέα πατρίδα. Αυτή η απώλεια σύνδεσης με τον τωρινό χρόνο και τόπο είναι που τους δίνει αυτήν την αίσθηση μεθοριακότητας.

• Notaras Kotsonis

Η μεθοριακότητα όπως βιώνεται από τους πρόσφυγες είναι δύσκολη στο να την κατανοήσουμε, για τον απλούστατο λόγο, δεν την έχουμε βιώσει. Οι αφηγήσεις μας δίνουν μια ιδέα του βιώματός τους. Η μεθοριακότητα λαμβάνεται με την οντολογική της διάσταση: τα σύνορα που διασχίζουμε φεύγοντας απο την χώρα μας, παραμένουμε σε κάποια άλλα και καταλήγουμε στην χώρα προορισμού. Όπως παρουσιάζεται στο άρθρο Arvanitis et al. (2019) είναι και το ενδιάμεσο στάδιο, ο ενδιάμεσος τρίτος χώρος. Αυτός ο χώρος είναι πολυδιάστατος και πολυεπίπεδος. Από την μια, υπάρχουν αμφιβολίες, αντιθέσεις, ερωτηματικά, αλλά από την άλλη, αναδύεται μια πηγή δημιουργικότητας, ανταλλαγής πολιτισμών και εννοιών. Εκεί, η πολιτισμική και κοινωνική ταυτότητα του κάθε ανθρώπου αναδομείται, ανασυγκροτείται συνεχώς, σε ενα χώρο που είναι ρευστός και καινούργιος. Με αυτή την οπτική, η μεθοριακότητα μπορεί να προσδιοριστεί σε τρεις διαστάσεις σύμφωνα με τον Lefebre (στο: Arvanitis et al., 2019): την φυσική, την νοητική αναπαράσταση και την καθημερινή όπως οι κάτοικοι του χώρου βιώνουν τον χώρο. Στις αφηγήσεις των προσφύγων είναι παρούσες και οι τρεις διαστάσεις: περνώ τα σύνορα σημαίνει ότι φεύγω απο την χώρα μου που με διώχνει και που η κατάσταση είναι ανυπόφορη. Το να φύγω δεν είναι εύκολο. Φεύγω όμως για μια άλλη χώρα γιατί ήδη μερικά μέλη της οικογένειας μου είναι εκεί και αναζητώ την επανασύνδεση της. Για μένα, αυτό σημαίνει σπίτι, πατρίδα και ας είναι σε όποια χώρα (Yara). Οι άνθρωποι που συναντώ στο ταξίδι μου -«περιπέτεια» (Saad) είναι φιλόξενοι και προσφέρουν την βοήθειά τους (Yara). Με αυτό τον τρόπο, μπορώ να επικοινωνήσω, να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου παρόλο που δεν πηγαίνω σχολείο. Η μεθοριακότητα, ο “waiting space” συνιστά ένα οριακό χώρο όπου η ρευστότητα, η αέναη κίνηση των ανθρώπων αναμειγνύει τις ιδέες, τις νοοτροπίες και αποδομεί την σταθερότητα των συνόρων, οντολογικών και διανοητικών δημιουργώντας ένα μέλλον όπου οι νέοι θα έχουν βιώσει απερίγραπτες καταστάσεις αλλά θα θέλουν να δημιουργήσουν τον δικό τους κόσμο: It’s my future (Farid).

• Anastasia Katsoulieri

Η μεθοριακότητα όπως βιώνεται από τους πρόσφυγες είναι δύσκολη στο να την κατανοήσουμε, για τον απλούστατο λόγο, δεν την έχουμε βιώσει. Οι αφηγήσεις μας δίνουν μια ιδέα του βιώματός τους. Η μεθοριακότητα λαμβάνεται με την οντολογική της διάσταση: τα σύνορα που διασχίζουμε φεύγοντας απο την χώρα μας, παραμένουμε σε κάποια άλλα και καταλήγουμε στην χώρα προορισμού. Όπως παρουσιάζεται στο άρθρο Arvanitis et al. (2019) είναι και το ενδιάμεσο στάδιο, ο ενδιάμεσος τρίτος χώρος. Αυτός ο χώρος είναι πολυδιάστατος και πολυεπίπεδος. Από την μια, υπάρχουν αμφιβολίες, αντιθέσεις, ερωτηματικά, αλλά από την άλλη, αναδύεται μια πηγή δημιουργικότητας, ανταλλαγής πολιτισμών και εννοιών. Εκεί, η πολιτισμική και κοινωνική ταυτότητα του κάθε ανθρώπου αναδομείται, ανασυγκροτείται συνεχώς, σε ενα χώρο που είναι ρευστός και καινούργιος. Με αυτή την οπτική, η μεθοριακότητα μπορεί να προσδιοριστεί σε τρεις διαστάσεις σύμφωνα με τον Lefebre (στο: Arvanitis et al., 2019): την φυσική, την νοητική αναπαράσταση και την καθημερινή όπως οι κάτοικοι του χώρου βιώνουν τον χώρο. Στις αφηγήσεις των προσφύγων είναι παρούσες και οι τρεις διαστάσεις: περνώ τα σύνορα σημαίνει ότι φεύγω απο την χώρα μου που με διώχνει και που η κατάσταση είναι ανυπόφορη. Το να φύγω δεν είναι εύκολο. Φεύγω όμως για μια άλλη χώρα γιατί ήδη μερικά μέλη της οικογένειας μου είναι εκεί και αναζητώ την επανασύνδεση της. Για μένα, αυτό σημαίνει σπίτι, πατρίδα και ας είναι σε όποια χώρα (Yara). Οι άνθρωποι που συναντώ στο ταξίδι μου -«περιπέτεια» (Saad) είναι φιλόξενοι και προσφέρουν την βοήθειά τους (Yara). Με αυτό τον τρόπο, μπορώ να επικοινωνήσω, να εμπλουτίσω τις γνώσεις μου παρόλο που δεν πηγαίνω σχολείο. Η μεθοριακότητα, ο “waiting space” συνιστά ένα οριακό χώρο όπου η ρευστότητα, η αέναη κίνηση των ανθρώπων αναμειγνύει τις ιδέες, τις νοοτροπίες και αποδομεί την σταθερότητα των συνόρων, οντολογικών και διανοητικών δημιουργώντας ένα μέλλον όπου οι νέοι θα έχουν βιώσει απερίγραπτες καταστάσεις αλλά θα θέλουν να δημιουργήσουν τον δικό τους κόσμο: It’s my future (Farid).

• Anastasia Katsoulieri

Μελετώντας την έρευνα Liminal Spaces of Temporary Dwellings: Transitioning to New Lives in Times of Crisis καταλαβαίνουμε πως οι πρόσφυγες αντιλαμβάνονται την έννοια της μεθοριακότητας. Εγκαταλείποντας την χώρα τους λόγω του πολέμου κατάφεραν αρχικά να περάσουν στην Τουρκία και στη συνέχεια στην Ελλάδα με απώτερο σκοπό να καταλήξουν σε κάποια άλλη χώρα της Ευρώπης. Σε αυτό το στάδιο οι πρόσφυγες πρέπει να διαπραγματευτούν την ταυτότητά τους σε ένα αμφιλεγόμενο πολιτιστικό χώρο που χαρακτηρίζει την κοινωνία προορισμού τους. Είναι ένα στάδιο περιπλοκότητας ανάμεσα στις πεποιθήσεις των ίδιων των προσφύγων και των στερεοτύπων που υπάρχουν στη χώρα υποδοχής. Από τις αφηγήσεις πέντε προσφύγων ηλικίας 11 έως 15 ετών που διαμένουν στο κέντρο προσφύγων στα Λεχαινά καταλαβαίνουμε ότι παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στη χώρα υποδοχής προσδοκούν για ένα καλύτερο μέλλον. Ανυπομονούν να αποκτήσουν εφόδια και να φτάσουν στον αρχικό τους στόχο. Και οι πέντε Σύριοι υιοθέτησαν μια νοοτροπία και ένα ισχυρό όραμα για την ανοικοδόμηση των σπιτιών τους αλλού. Άφησαν πίσω τα πάντα και είναι έτοιμοι να στήσουν τη ζωή τους από την αρχή.

• Giannopoulou Maria

Το κείμενο αναφέρεται σε Σύριους πρόσφυγες, οι οποίοι λόγω του πολέμου που συμβαίνει στη χώρα τους, αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν και προσωρινά βρίσκονται στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, εστιάζει στο πώς αντιλαμβάνονται οι πρόσφυγες το στάδιο της μεθοριακότητας στο οποίο βρίσκονται, πώς νιώθουν και ποιες είναι οι εμπειρίες τους.
Σε γενικές γραμμές βρίσκονται σε σύγχυση, καθώς προσπαθούν να βρουν την ταυτότητά τους, νιώθουν θύματα μιας κατάστασης της οποίας δεν έχουν τον έλεγχο, δεν έχουν πρωτοβουλίες και προσπαθούν να αποκτήσουν πολιτικό άσυλο είτε έχοντας τα απαραίτητα έγγραφα, είτε όχι. Επιπλέον, μέσα τους κυριαρχεί έντονα το αίσθημα του ξεριζωμού και της απώλειας, πέραν των άλλων αρνητικών συμπεριφορών που μπορεί να αντιμετωπίζουν στη χώρα υποδοχής, λόγω των στερεοτύπων που υπάρχουν. Απώτερος σκοπός των προσφύγων είναι η ενσωμάτωση και η προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα.
Μέσα κιόλας από τις συνεντεύξεις που παραχώρησαν προσφυγόπουλα ηλικίας 11-15 ετών, βλέπουμε ότι παρά τα δεινά που τους έχουν συμβεί, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι κάποια από αυτά αναγκάστηκαν να χωρίσουν από την οικογένειά τους, δεν εστιάζουν πολύ σε αυτά. Αντιθέτως, δείχνουν αισιόδοξα, σκέφτονται την εξέλιξή τους, να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους και να σπουδάσουν. Η ελπίδα τους για ένα καλύτερο μέλλον, είναι αυτό που τους δίνει την ώθηση και τη δύναμη να αντιμετωπίσουν τα όποια προβλήματα παρουσιάζονται στο δρόμο τους.

• Maria Tzamoulia

Μελετώντας την έρευνα “Liminal Spaces of Temporary Dwellings: Transitioning to New Lives in Times of Crisis” κατανοούμε πως οι πρόσφυγες θέλοντας και μη, από την στιγμή που φεύγουν από την χώρα προέλευσης τους, αρχίζουν ένα μεγάλο ταξίδι αναζήτησης και προσαρμογής σε μια νέα χώρα. Ένα ταξίδι το οποίο περνάει μέσα από τα στάδια των διαβατήριων τελετουργιών όπως τις έχει ονομάσει ο ανθρωπολόγος van Gennep. Οι άνθρωποι αυτοί περνάνε από τα στάδια της προ-μεθοριακότητας και της μεθοριακότητας με απώτερο σκοπό να φτάσουν στο στάδιο της ενσωμάτωσης.
Στην προκειμένη περίπτωση εστιάζουμε ιδιαίτερα στο δεύτερο στάδιο, αυτό της μεθοριακότητας και πως αυτή αντιλαμβάνεται από τους ίδιους τους πρόσφυγες. Είναι ένα στάδιο περιπλοκότητας, ποικιλότητας και αντίθεσης ανάμεσα στις πεποιθήσεις των ίδιων των προσφύγων και των στερεοτύπων που υπάρχουν στη χώρα υποδοχής και όχι μόνο εκεί. Ένα στάδιο το οποίο χαρακτηρίζεται από αισθήματα displacement και loss, που ωστόσο καταφέρνουν να παραγκωνιστούν λόγω της αισιοδοξίας, ελπίδας και προσδοκίας για ένα καλύτερο μέλλον.
Μέσα από τις συνεντεύξεις που έχουν δώσει τα παιδιά της συγκεκριμένης έρευνας, μπορούμε να συμπεράνουμε πως δεν θεωρούν τους εαυτούς τους θύματα των γεγονότων. Έχουν ελπίδα και πεποίθηση πως το στάδιο αυτό είναι προσωρινό και πως μέσα από αυτό θα καταφέρουν να εξελιχθούν και να αποκτήσουν προσόντα π.χ. ξένες γλώσσες, τα οποία θα τα βοηθήσουν να προχωρήσουν παρακάτω. Πιστεύουν στην καλυτέρευση της δικής τους και όχι μόνο ζωής, καθώς θεωρούν τους εαυτούς τους ικανούς και άξιους να δημιουργήσουν εκ νέου το σπίτι τους αλλού, καταπατώντας και υπερνικώντας τα όποια προβλήματα τους φέρνει το στάδιο στο οποίο βρίσκονται τώρα. Το στάδιο του πρόσφυγα και των στερεοτύπων που έχει.

• Christina Dimopoulou

Στο άρθρο της Arvanitis et al(2019) διαφαίνεται η έννοια της μεθοριακότητας που βιώνουν οι πρόσφυγες προερχόμενοι από την Συρία και διαμένουν προσωρινά στα Λεχαινά του νομού Ηλείας. Οι περιγραφές των πέντε Σύριων προσφύγων-παιδιών ηλικίας 11-15 ετών καταδεικνύουν με απόλυτη ειλικρίνεια, σαφήνεια και ζωντάνια τα βιώματα και τις εμπειρίες τους που είναι συνδεδεμένα με την απομάκρυνσή τους από τη χώρα τους. Σκιαγραφούν την πολυπλοκότητα των συνθηκών, τον καταναγκαστικό χαρακτήρα της διαφυγής τους και την έλλειψη επιλογής, καθιστώντας τους θύματα των περιστάσεων. Την αβεβαιότητα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν προκειμένου να φύγουν από τη χώρα τους, να μεταφερθούν στην Τουρκία και στην Ελλάδα με την ελπίδα να πάνε σε κάποια χώρα της κεντρικής Ευρώπης(Γερμανία, Γαλλία), την εκμετάλλευση που υπόκεινται κυρίως οικονομική και την έλλειψη ταυτότητας που τους χαρακτηρίζει, αλλά και την ανάγκη διαπραγμάτευσης και επαναπροσδιορισμού της. Ταυτόχρονα, οι οικογένειές τους διασκορπίζονται στον βωμό ενός καλύτερου μέλλοντος για όλους, με τον πατέρα συνήθως να φεύγει πρώτος γιατί τα χρήματα δεν επαρκούν ώστε να ταξιδέψουν όλοι μαζί. Η αίσθηση της μετακίνησης είναι έντονη, αλλά η βαθιά ελπίδα για οικογενειακή ενότητα και επαναπροσδιορισμού της ταυτότητάς τους, η αισιοδοξία, οι φιλοδοξίες και τα όνειρα για καλύτερη ζωή, σπουδές και επαγγελματική αποκατάσταση δείχνουν την έντονη επιθυμία τους να ξεπεράσουν την μεθοριακότητα και την αβεβαιότητα, όπου σε συνδυασμό με τα ταλέντα και τις ικανότητες των παιδιών, αποτελούν τα κατάλληλα εφόδια για να ξαναφτιάξουν τις ζωές τους και το μέλλον τους στην Ευρώπη.

• Mariangela Katsidima

Ο καταναγκασμός και η απουσία επιλογής χαρακτηρίζει τους πρόσφυγες που θεωρούν ότι η ζωή τους είναι έξω από τον έλεγχό τους, υποταγμένη στην ανάγκη τους να μετακινηθούν από την πατρίδα τους. Ζητούν άσυλο από άλλες χώρες, οι οποίες όμως τους βάζουν σε ένα καθεστώς μεθοριακότητας μέσα στο οποίο η ζωή τους χαρακτηρίζεται από αμφιβολία και περιορισμούς.
Ο μεθοριακός χώρος που βρίσκονται οι μετανάστες (τρίτος χώρος) ανάμεσα στην χώρα προέλευσης και την χώρα υποδοχής, μπορεί να προσφέρει πολλές δυνατότητες μιας και είναι ο χώρος που μπορεί να προκύψουν νέες ιδέες και σχέσεις.
Στον μεθοριακό αυτό χώρο, οι πρόσφυγες είναι αναγκασμένοι να επαναδιαπραγματευτούν την ταυτότητά τους καθώς είναι αναγκασμένοι να ζητήσουν προστασία σε ένα ξένο έδαφος, πολλές φορές χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα ή ταυτότητα.
Οι μεθοριακοί χώροι παρέχουν στους πρόσφυγες τη δυνατότητα να προβληματιστούν για το τι είναι ή τι θα μπορούσε να είναι δυνατόν για τη ζωή τους στο μέλλον.
Στους μεθοριακούς χώρους κατανοούν και συνειδητοποιούν τη σημαντικότητα της ταυτότητας και της οικογενειακής ενότητας.
Από τις αφηγήσεις των παιδιών, κατανοούμε πως οι πρόσφυγες δεν ήταν προετοιμασμένοι για την παρατεταμένη κατάσταση μεθοριακότητας στην οποία θα βρίσκονταν. Ως συνέπεια, βιώνουν αισθήματα εγκλωβισμού και έντονου στρες. Οι ελευθερίες υπονομεύονται και η αίσθηση ότι μπορεί να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης τους κυριεύει.
Η μεθοριακή κατάσταση ακόμα κι αν έχει ένα βαθμό δημιουργικότητας (π.χ. πάνε σχολείο ή μαθαίνουν αγγλικά), ανασυγκρότησης δυνάμεων και αναστοχασμού σε σχέση με την ταυτότητά τους, δεν τους επιτρέπει να ενταχθούν σε πρακτικό αλλά και συναισθηματικό επίπεδο γιατί βιώνουν μια κατάσταση που θεωρητικά είναι προσωρινή.

• Eleni Gkika