Οι διαδικασίες της γνώσης
Σύμφωνα με τους Kalantzis και Cope (2013), υπάρχουν τέσσερις βασικές γνωσιακές διαδικασίες μάθησης για την καλλιέργεια της γνώσης. Η βιωματική μάθηση, η μάθηση μέσω της εννοιολόγησης, μέσω της ανάλυσης και μέσω της εφαρμογής.
Για τους σκοπούς αυτής της εργασίας δημιουργήσαμε 8 δραστηριότητες για κάθε γνωσιακή διαδικασία και τις υποκατηγορίες της.
Το αντικείμενο που θα διδαχθεί μέσα από αυτές τις δραστηριότητες είναι το ζήτημα των «στερεοτύπων, του ρατσισμού και των διακρίσεων» στην τάξη 20 μαθητών της Γ΄ Γυμνασίου στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, με αφορμή την 3η ενότητα του σχολικού εγχειριδίου «Είμαστε όλοι ίδιοι, είμαστε όλοι διαφορετικοί».
Ο ρατσισμός βασίζεται στην πεποίθηση πως κάποιες φυλές είναι ανώτερες και κάποιες υποχρεωτικά κατώτερες. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές και έχει τις ρίζες του στην άγνοια και τον φόβο. Ο ρατσισμός εκδηλώνεται μέσα από τα στερεότυπα, τις προκατασκευασμένες πεποιθήσεις προς μια ομάδα, που συχνά έχουν αρνητική σημασία, και στοχεύουν στον αποκλεισμό της, τη διάκρισή της, από το κοινωνικό σύνολο (Liu, Volcic & Gallois, 2018).
Μαθησιακοί στόχοι των δραστηριοτήτων μας είναι οι μαθητές:
Βιώνοντας το γνωστό: Ένα τηλεοπτικό δελτίο, με θέμα συζήτησης τα στερεότυπα, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις που συναντούν μετανάστες με μεταναστευτικό υπόβαθρο καλείστε να λάβετε μέρος σε παιχνίδι ρόλων. Οι ρόλοι αυτοί είναι: του μετανάστη μαθητή, του μαθητή στο γηγενή πληθυσμό, των γονέων τους, των εκπαιδευτικών, των ιθυνόντων από μέρους του υπουργείου παιδείας και του παρουσιαστή.
Βιώνοντας το γνωστό: Μέσα από τη διαδικασία της βίωσης του γνωστού ο εκπαιδευτικός επιτρέπει να αναζητηθούν προϋπάρχουσες γνώσεις των μαθητών. Μέσα από την ενασχόληση με αυτή τη γνωσιακή διαδικασία δίνεται η δυνατότητα εντοπισμού και ανάδειξης των μαθησιακών αναγκών των μαθητών και άντλησης στοιχείων από τον βιοκοσμό τους.
Χρόνος δραστηριότητας: 30 λεπτά
Βιώνοντας το νέο: Καλείστε να εργαστείτε σε ομάδες και να παρακολουθήσετε την ακρόαση ορισμένων ομιλητών, οι οποίοι θεωρούν ότι έχουν αποτελέσει θύματα ρατσισμού, διακρίσεων και στερεοτύπων και να γίνει ενασχόληση με μεταγνωστικού και διερευνητικού τύπου ερωτήσεις για τη σύνδεση αυτών των στοιχείων με όσα ήδη γνωρίζετε.
Βιώνοντας το νέο: Ο εκπαιδευτικός μέσα από την γνωσιακή διαδικασία βίωσης του νέου, αφορά στην εμβάπτιση των μαθητών σε καινούριες εμπειρίες. Στοιχεία που αντλούνται από αυτή τη γνωσιακή διαδικασία είναι σημαντικά, ώστε ο εκπαιδευτικός να διαμορφώσει στοιχεία που αντιστοιχούν σε νέες διαδικασίες.
Χρόνος δραστηριότητας: 15 λεπτά
Μάθηση εννιολόγησης με ορολογία: Μέσα στο μάθημα σας έχει παρουσιαστεί η θεματική του ρατσισμού. Καλείστε να δημιουγήσετε ένα γλωσσάρι/ σύντομο λεξικό για τη θεματική αυτή. Κάθε ένας από τους ορισμούς είναι αναγκαίο να περιλαμβάνει σε ποια κατηγορία εννοιών ανήκει η εκάστοτε λέξη, να περιγράφονται συγγενικές λέξεις. Τέλος να αναφέρετε τα παράγωγα της λέξής με παραδείγματα.
Μάθηση εννιολόγησης με ορολογία: Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει στους μαθητές τη θεματική του ρατσισμού που διαπραγματεύεται στο μάθημα της έκθεσης. Καλεί τους μαθητές να ομαδοποιήσουν πράγματα σε κατηγοριές, εφαρμόζοντας κρητικά κατηγοριοποιήσεις των όρων και τους ορίζουν. Πρέπει να έχει διευκρινίσει τις έννοιες που ανήκουν στην ίδια ομάδα και πως διατυπώνεται ο τρόπος που οι έννοιες σχετίζονται ή διαφέρουν.
Χρόνος υλοποίησης: 30 λεπτά
Μάθηση εννιολόγηση με θεωρία: Αφού χωριστείτε με ομάδες καλείστε να κατασκευάσετε έναν Εννιολογικό Χάρτη. Επιλέξτε μια έννοια ή μια ιδέα που να σχετίζεται με τον ρατσισμό, τις διακρίσεις ή την προκατάληψη και την εγγραφή εντός ενός κύκλου στη μέση ενός χαρτονιού. Κατόπιν, αφου μιλήσετε με τις ομάδες σας και προσθέστε γραμμές και διακλαδώσεις περισσότερες έννοιες που συνδέονται με την αρχική έννοια/ ιδέα. Μπορείτε εάν θέλετε να χρησιμοποιήσετε και περισσότερα χρώματα για την ανάδειξη των γραμμών.
Μάθηση εννιολόγηση με θεωρία: Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει τη θεματική ρατσισμό, διακρίσεις και προκατάληψη. Μέσα από αυτή την δραστηριότητα, αφού έχουν χωριστεί σε ομάδες, οι μαθητές κάνουν γενικεύσεις χρησιμοποιώντας τις έννοιες, και συνδέουν τους όρους σε εννοιολογικούς χάρτες ή θεωρίες. Επιπλέον μπορούν να προσθέσουν στον εννοιολογικό χάρτη τις αιτίες του ρατσισμού, τις επιπτώσεις σε προσωπικό/κοινωνικό/ψυχολογικό επίπεδο, τους φορείς που ασκούν ρατσισμό, τις νομοθεσίες που δεν συμπεριλαμβάνουν κάθε πληθυσμιακή ομάδα ή και συγκεκριμένα παραδείγματα που έλαβαν χώρα στο σχολείο.
Χρόνος υλοποίησης: 20 λεπτά
Αναλύοντας Λειτουργικά: Μέσα από τη θεματική του ρατσισμού, καλείστε να δημιουργήσετε και να διερευνήσετε μία ιστοριογραμμή. Οι ημερομηνίες αυτές σχετίζονται με διάφορα ορόσημα σχετικά με την κατάρρευση του ρατσισμού κάθε είδους.
Αναλύοντας Λειτουργικά: Ο εκπαιδευτικός παρουσιάζει στους μαθητές τη θεματική του ρατσιμού που διαπραγματεύεται στο μάθημα της Έκθεσης. Αναλύοντας το θέμα στους μαθητές και παραθέτοντας κάποιες ημερομηνίες είτε ως αφετηρία, είτε ως κατάληξη της ιστοριογραμμής, είτε στο ενδιάμεσο. Μέσα από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, οι μαθητές εξασκούνται στο να αναλύσουν λογικές συνδέσεις, σχέσεις αιτίου - αποτελέσματος, δομές και λειτουργίες.
Διάρκεια Δραστηριότητας: 20 λεπτά
Αναλύοντας Κριτικά: Μέσα από τη θεματική ρατσισμός/διακρίσεις/στερεότυπα καλείστε να διαξάγετε μία εικονική δίκη και να αναλάβετε ρόλους, εκφράζοντας κριτικά τις απόψεις σας και τεκμηριώνοντάς τες, γιατί είναι λάθος να κρίνεται κάποιος αποκλεστικά και μόνο εξαιτίας της καταγωγής του.
Αναλύοντας Κριτικά: Ο εκπαιδευτικός αναλύει το εκπαιδευτικό σενάριο στο οποίο κατηγορείται για κάποιο έγκλημα ένα άτομο με διαφορετική καταγωγή και κρίνεται ως ύποπτο αποκλειστικά και μόνο εξαιτίας της καταγωγής του. Καλεί τους μαθητές να αξιολογήσουν τι δικές τους απόψεις, ενδιαφέροντα και κίνητρα, καθώς και των άλλων ανθρώπων.
Διάρκεια 1ου Σκέλους Δραστηριότητας: 15 λεπτά
Επίσης, μετά το πέρας ο εκπαιδευτικός, μπορεί να συζητήσει με την τάξη, για την έκβαση του σεναρίου και να διατυπωθούν εάν τα επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν επαρκή ή όχι.
Διάρκεια 2ου Σκέλους Δρατηριότητας: 10 λεπτά
Εφαρμόζοντας κατάλληλα: Καλείστε να γράψετε μια ιστορία, η οποία θα μπορούσε να δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου, σχετικά με τον ρατσισμό/τις διακρίσεις/τα στερεότυπα και να δημιουργήσετε μια ιστοσελίδα για το ίδιο θέμα, προκειμένου να αντιληφθείτε, να αποσαφηνίσετε και να κατανοήσετε τους νέους όρους, αλλά και να αντιληφθείτε την πρόοδο σας και τις νέες γνώσεις σας.
Εφαρμόζοντας κατάλληλα: Αναθέστε στους μαθητές σας, αφού τους χωριστούν σε ομάδες να γράψουν μια ιστορία σχετική με τα στερεότυπα και τον ρατσισμό, η οποία θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολείου καθώς και να δημιουργήσουν μια ιστοσελίδα σχετική με το θέμα. Σκοπός σας είναι να βοηθήσετε, μέσω των δραστηριοτήτων, τους μαθητές να αποσαφηνίσουν και να κατανοήσουν τους όρους, καθώς και να αξιολογήσετε την πρόοδο τους.
Εφαρμόζοντας Δημιουργικά: Σας έχει παρουσιαστεί ένα θέμα σχετικό με τα στερεότυπα, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις, το οποίο έχει αντληθεί από την καθημερινότητα (π.χ. από τις ειδήσεις). Καλείστε, αφού χωριστείτε σε ομάδες, να επιλύσετε το πρόβλημα ακολουθώντας μια διαφορετική προσέγγιση. Ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσετε το πρόβλημα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της γνώσης που έχετε αποκτήσει.
Εφαρμόζοντας Δημιουργικά: Ως εκπαιδευτικός παρουσιάζετε στα παιδιά ένα θέμα σχετικό με τα στερεότυπα, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις, το οποίο έχετε αντλήσει από την καθημερινότητα (π.χ. από τις ειδήσεις) και καλείτε τους μαθητές, αφού χωριστούν σε ομάδες, να επιλύσουν το πρόβλημα ακολουθώντας μια διαφορετική προσέγγιση. Ο τρόπος που τα παιδιά θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της γνώσης που έχουν αποκτήσει και συνεπώς της προόδου τους. Έτσι θα μπορείτε να προσαρμόστε τη διδασκαλία σας στις ανάγκες τους ευκολότερα.