Σύμφωνα με τον Bourdieu (1986), πολιτισμικό κεφάλαιο είναι οι ιδέες και οι γνώσεις που αποκτούν οι άνθρωποι μέσω της συμμετοχής τους στη κοινωνία. Τα πάντα, από τους κανόνες εθιμοτυπίας μέχρι την ικανότητά τους να μιλούν και να γράφουν αποτελεσματικά, μπορεί να θεωρηθεί πολιτισμικό κεφάλαιο. Ο Pollmann (2013) θεωρεί ότι το διαπολιτισμικό κεφάλαιο περιλαμβάνει, κατ’ ανάλογο τρόπο, διαπολιτισμικές εμπειρίες, δεξιότητες κι ικανότητες (παραδείγματος χάριν: εκμάθηση πολλών ξένων γλωσσών, υψηλά επίπεδα γνωσιακής ανάπτυξης καθώς έρχεται κανείς σε επαφή με πολιτισμικά ερεθίσματα άλλων χωρών). Από την άποψη αυτή, γίνεται σαφές ότι μέσω της πολιτισμικής ανταλλαγής, του γόνιμου διαλόγου και της κριτικής μάθησης παράγεται ένα νέο διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο (Appadurai, 1990), το οποίο δύναται να είναι ο καταλύτης για την αναχαίτιση των ρατσιστικών διακρίσεων, και ταυτόχρονα πραγματική προϋπόθεση δημοκρατίας για μια κοινωνία πολιτών με προοπτική ανάπτυξης, προόδου κι ευημερίας. Μια πρακτική λύση για την προσέγγιση της διαφορετικότητας στην κοινωνία, μπορεί να είναι και ο πολιτειακός πλουραλισμός. Ο πολιτειακός πλουραλισμός αναφέρεται σε ένα σύνολο ιδεών για την ιδιότητα του πολίτη, τα ατομικά και πολιτικά του δικαιώματα και τις ελευθερίες του (Αρβανίτη, 2013). Βασίζεται, επομένως, στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι εκφράζουν και διαμορφώνουν ενεργά την ταυτότητα τους. Τα άτομα αποκτούν, συνήθως, πολλαπλές ταυτότητες (Αρβανίτη, 2013)' ένα άτομο μπορεί να ανήκει σε μια εθνοτική ομάδα, να είναι μέλος σε μια θρησκευτική κοινότητα, να ανήκει σε συγκεκριμένη ηλικιακή κατηγορία, επαγγελματικό κύκλο, καθένα από τα οποία επιφέρει ορισμένα χαρακτηριστικά, συνήθειες κ.ο.κ. Ο πολιτειακός πλουραλισμός εστιάζει στο πώς οι άνθρωποι μπορούν να ζήσουν μαζί, αποφεύγοντας, σε κάποιο βαθμό, τις διαιρέσεις. Σύμφωνα με τον Kane (2001), η κοινή ταυτότητα του πολίτη (civic identity) πρέπει να ξεπερνά όλες τις συγκεκριμένες ταυτότητες, ενώ παράλληλα τα άτομα έχουν το δικαίωμα να διατηρήσουν τις ιδιαίτερες ταυτότητες που έχουν κληρονομήσει/αναπτύξει, στον βαθμό που αυτές δεν είναι ασυμβίβαστες με την εν λόγω ταυτότητα του πολίτη. (Για παράδειγμα, η Diana Eck (2007) προειδοποιεί για μια ενδεχόμενη σύγκρουση ανάμεσα στον θρησκευτικό και στον πολιτειακό πλουραλισμό, όταν μία θρησκευτική ταυτότητα μεταφράζεται σε άρνηση ενός δικαιώματος ή αποκλεισμό.) Τέτοιες εκφράσεις της πολυπολιτισμικότητας, σηματοδοτούν μια αλλαγή στη βάση των εθνικών κεκτημένων, με τον πολίτη ενεργό μέλος μιας κοινωνίας που επιδιώκει την αρμονία του συνόλου.
Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται μια «αναδίπλωση» στην ταυτότητα υπέρ της
επιστροφής στις ρίζες, της επιστροφή στις χαμένες αξίε, ως άμυνα απέναντι στην παγκόσμια μαζική κουλτούρα. Η ταυτότητα χρησιμοποιείται σαν ένα μέσο άμυνας απέναντι σε πολιτισμική απειλή (Κωνσταντοπούλου κ.ά., 2000). Οι κινδυνολόγοι προβάλλουν την ιδέα της πολιτισμικής φυλής, υποστηρίζοντας ότι οι διαφορές μεταξύ των πολιτισμών καθιστούν αδύνατη τη συνύπαρξη ατόμων από διαφορετικούς πολιτισμούς, νομιμοποιώντας έτσι τις ρατσιστικές συμπεριφορές.

Βιβλιογραφία:

Αρβανίτη, Ε. (2013). Πολιτειακός πλουραλισμός, διαπολιτισμικότητα και μετασχηματιστική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο “εμείς” και “οι άλλοι”. Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 6, 90-123.
Κωνσταντοπούλου, Χ., Μαράτου-Αλιπράντη, Λ., Γερμανός, Δ. & Οικονόμου, Θ. (Eds) (2000). “Εμείς” και οι “άλλοι”. Αναφορά στις τάσεις και τα σύμβολα. (Ν. Μποζατζής, μεταφρ.). Αθήνα: τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδάνος. (το πρωτότυπο έργο εκδόθηκε 1996). pp. 39-45, 49- 59, 73-81, 109-118 & 177-198.
Appadurai, A. (1990). Disjuncture and difference in the Global Cultural Economy, In M. Featherstone (Ed.) Global Culture (pp. 295-310). London: Sage
Pöllmann, Α. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction. SAGE Open, April-June 2013, pp. 1-7
Richardson J.G., & Bourdieu P. (1986). The Forms of Capital. In J.G. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of Education (pp. 241-258). New York: Greenwood. Eck, Diana,'Prospects for Pluralism: Voice and Vision in the Study of Religion', Journal of the American Academy of Religion (December 2007, 75: 4, 743-776).
Kane, J, Patapan, H 2001, 'Federalism and National Identity in Canada and Australia: A Comparative Perspective' ,Melbourne Journal of Politics, vol. 27, pp. 29-48.

Γιάκη Σπυριδούλα

• Spuridoula Giaki

Το κοινωνικό κεφάλαιο περιλαμβάνει τα χαρακτηριστικά της κοινωνικής οργάνωσης, όπως είναι η εμπιστοσύνη, οι κανόνες και τα δίκτυα, τα οποία όλα μαζί στοχεύουν στην αποτελεσματικότητα της κοινωνίας με στόχο την ευημερία της και το γενικό συμφέρον, καθώς τα οφέλη του είναι προσβάσιμα προς όλα τα μέλη της κοινωνίας (Kawachi et al., 1997). Από αυτό προκύπτει και το διαπολιτισμικό κεφάλαιο προερχόμενο από την αγγλική έννοια intercultural capital, όπου το συνθετικό inter προσδιορίζει τις σχέσεις, που στην περίπτωση αυτή τονίζει τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών “cultures”. Η αλληλεπίδραση αυτή επεκτείνεται πέρα από τα όρια μέσα στα οποία λαμβάνει χώρα, σε αντίθεση με το πολιτισμικό κεφάλαιο “cultural capital” που δεν έχει αυτή τη δυνατότητα (Pollmann, 2013). Τέλος, όταν αναφερόμαστε σε διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο κάνουμε λόγο για αποδοχή της διαφορετικότητας αλλά και για αλλαγές που πραγματοποιούνται από την μονάδα, δηλαδή τον πολίτη, μέχρι το ίδιο το κράτος, αφού δίνει χώρο στην αλληλεπίδραση των πολιτών από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα, τόσο μέσω της επικοινωνίας όσο και μέσω της εκπαίδευσης. Με την υιοθέτηση αυτών των χαρακτηριστικών η κοινωνία των πολιτών συμβάλλει με αυτόν τον τρόπο στην μείωση των κοινωνικών διακρίσεων, του ρατσισμού και του εξτρεμισμού. Η ένταξη και η αποδοχή των μεταναστών με στόχο να αποκτήσουν κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα συμβάλλουν στην ενίσχυση της ενότητας της κοινωνίας και προάγει την ανάγκη για διαπολιτισμική μάθηση(Αρβανίτη, 2013).
Βιβλιογραφία:
Αρβανίτη, Ε. (2013).Πολιτειακός πλουραλισμός, διαπολιτισμικότητα και μετασχηματιστική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο εμείς και οι άλλοι, στην Επιστημονική Επετηρίδα του ΠΤΝ. Ιωάννινα: ΠΤΝ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. (Υπό έκδοση).
Kawachi, I., Kennedy, B., P., Lochner, K. , Prothrow-Stith, D. (1997). Social Capital, Income Inequality, and Mortality. American Journal of Public Health, 87(9), 1491-1498.
Pollmann, A. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualizing, Operationalization, and Empirical Investigation of Rising Marker of Sociocultural Distinction. Sageopen, 2013,1-7.
Winkle-Wagner, R. (2010) Cultural Capital: The Promises and Pitfalls in Educational Research. ASHE Higher Education Report, 36(1).

Ο όρος πολιτειακός πλουραλισμός αναφέρεται στην ιδιότητα του πολίτη μέσα στα πλαίσια του κράτους, όπου διαδραματίζει ενεργό ρόλο για τη δημόσια ευημερία με την ενασχόληση με τα κοινά, μέσω της διακυβέρνησης, της αυτοκυβέρνησης και της συμμετοχής. Επιπλέον, συμμετέχει και αλληλοεπιδρά με άλλους ανθρώπους τόσο σε τοπικό επίπεδο όσο και σε εθνικό ή σε υπερεθνικό επίπεδο. Ωστόσο, η ισότητα ευκαιριών πραγματοποιείται με την μη υιοθέτηση ενός ομοιόμορφου κοινωνικού συστήματος για όλη την επικράτεια αλλά αντίθετα με την βοήθεια της αποκέντρωσης, δίνεται έμφαση στην διαφορετικότητα και μέσω αυτής, στον πλουραλισμό(Αρβανίτη,2013). Σύμφωνα με την έννοια αυτή, τα κράτη οφείλουν να αναγνωρίζουν τη διαφορετικότητα ως παραγωγικό μέσο για την ειρηνική διαβίωση όλων των πολιτών αλλά και να αναδεικνύουν την διαφορετικότητά των πολιτών, ξεφεύγοντας από την καθιέρωση και αποδοχή ενός μόνο πολιτισμού και τη χρήση μίας και μόνο συγκεκριμένης γλώσσας. Είναι ανάγκη η κοινωνία να αποδεχτεί τη διαφορετικότητα και μπορεί να την αξιοποιήσει ως παραγωγικό μέσο στην εκαπίδευση. Οι μαθητές έρχονται σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και γλώσσες, με αποτέλεσμα να αποκτούν νέες ικανότητες, όπως μεταγνωστικές και μεταγλωσσικές.(Cadzen et al.,1996).
Βιβλιογραφία:
Αρβανίτη, Ε. (2013).Πολιτειακός πλουραλισμός, διαπολιτισμικότητα και μετασχηματιστική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο εμείς και οι άλλοι, στην Επιστημονική Επετηρίδα του ΠΤΝ. Ιωάννινα: ΠΤΝ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. (Υπό έκδοση).
Cadzen, C., Cope, B., Fairclough, N. & Gee, J. (1996). A Pedagogy Multiliteracies: Designing Social Futures. Harvard Educational Review, 66(1), 60-92.

• Emily Giannakopoulou

Το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο προκύπτει σε ένα γενικό πλαίσιο μέσα από ένα σύνολο σχέσεων μάθησης, διαλόγου και πολιτισμικής ανταλλαγής. Η σημασία του έγκειται ακριβώς στη θετική αντιμετώπιση της διαφορετικότητας καθώς και στην προώθηση των διαπολιτισμικών ανταλλαγών με σκοπό την εξάλειψη των φαινομένων του ρατσισμού(Αρβανίτη, 2013).
Θα μπορούσαμε μάλιστα να υποστηρίξουμε ότι στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, τις «κοινωνίες διακινδύνευσης» όπως ονομάζονται, το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο αποτελεί ένα είδος ανάγκης. Υπό αυτή την έννοια η λειτουργία που αποκτά είναι ρυθμιστική και σκοπό έχει την πολιτισμική διασύνδεση(Αρβανίτη, 2013).
Σύμφωνα με τον Bourdieu, υπάρχουν τρεις τύποι πολιτισμικού κεφαλαίου: ο αντικειμενικός τύπος ο οποίος αφορά τα γραπτά κείμενα και τα έργα τέχνης, ο θεσμοποιημένος τύπος δηλαδή τα διπλώματα που αποκτούνται μέσα από την εκπαίδευση και ο εσωτερικευμένος τύπος ο οποίος σχετίζεται με τις γνώσεις και τις συνήθειες του ατόμου. Ο Pöllmann θεωρεί ότι οι διαφορετικές αντιλήψεις, απόψεις και σκέψεις είναι αυτές που συνιστούν αυτό που ονομάζεται διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο μέσα από μία διαδικασία αλληλεπίδρασης και ανταλλαγών(Pöllmann, 2013).
Για τον ίδιο, το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο αποτελεί «μία αποθήκη διαπολιτισμικών εμπειριών και ικανοτήτων που δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να εμπλακεί σε διαπολιτισμικές συναντήσεις»(Pöllmann, 2009). Μάλιστα θεωρεί ότι η έννοια του διαπολιτισμικού κεφαλαίου είναι θετικά φορτισμένη διότι διαμορφώνει τις απόψεις του ατόμου περί πολιτισμού χωρίς να αφήνει κενά ή να το «αναγκάζει» να τις εγκαταλείπει. Αυτό καθιστά τη διαφορετικότητα μεταξύ των πολιτισμών θεμιτή χωρίς να υπάρχουν ανυπέρβλητα εμπόδια στην επικοινωνία και την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων που ζουν στην ίδια κοινωνία. Με άλλα λόγια, το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο προωθεί τη διαμόρφωση θετικών στάσεων απέναντι στους διαφορετικούς πολιτισμούς, τους ξένους και μη οικείους(Pöllmann, 2013).
Στη συζήτηση για τη διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο εισάγεται και η έννοια του πολιτειακού πλουραλισμού, ο οποίος προσδιορίζει τη θέση των πολιτών στην κοινωνία αφενός και αφετέρου -σύμφωνα με τους Kalantzis & Cope(στο Αρβανίτη, 2013)- «υποστηρίζει τη μετάβαση σε μια πιο ανοιχτή, συμπεριληπτική και δίκαιη σύλληψη της ιδιότητας του πολίτη».
Μάλιστα ο πολιτειακός πλουραλισμός ορίζεται ως «η σχέση ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία των πολιτών, στην οποία σχέση επιτρέπεται η ύπαρξη πολλών, ετερόκλητων και αλληλοεπικαλυπτόμενων ταυτοτήτων του πολίτη»(Αρβανίτη, 2013).
Έμφαση δίνεται στα κοινά στοιχεία μεταξύ των ατόμων διαφορετικών πολιτισμών καθώς και στην ανάπτυξη σχέσεων με το κράτος. Η διαφορετικότητα δεν λαμβάνεται αρνητικά ούτε αποτελεί στοιχείο αποκλεισμού. Ο πολιτειακός πλουραλισμός δεν αναζητά την ισότητα μέσα από την ομοιομορφία αλλά αξιοποιεί τη διαφορετικότητα για να πετύχει ισότιμα αποτελέσματα για τους πολίτες και συνοχή στη σύσταση της κοινωνίας. Στοιχεία όπως η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση θεωρούνται σημαντικά για την ανταλλαγή ιδεών και απόψεων μεταξύ των πολιτών αλλά και κρίσιμα για τη διατήρηση των διαφορετικών πολιτισμών και τη μεταξύ τους συνύπαρξη(Αρβανίτη, 2013).

Αρβανίτη, Ε., 2013, «Οικοδομώντας κοινωνίες συνοχής: Διαπολιτισμικότητα και μετασχηματισμός», Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Κατάρτιση και Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαίδευση διαπολιτισμικών μεσολαβητών μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης – έργο SONETOR
Αρβανίτη, Ε. 2013, Πολιτειακός πλουραλισμός και μετασχηματιστική διαπολιτισμική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο εμείς και οι άλλοι, Επιστημονική Επετηρίδα ΠΤΝ, Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Pöllmann, A., 2013, Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Market of Sociocultural Distinction, SAGE Open
Pöllmann, A., 2009, Formal education and intercultural capital: towards attachment beyond narrow ethno-national boundaries? Educational Studies, 35(5), 537-545

• Xristina Aggelakopoulou

Ο Bourdieu διέκρινε το κεφάλαιο σε τέσσερις μορφές: στο οικονομικό, στο πολιτισμικό, στο συμβολικό και στο κοινωνικό. Ο Bourdieu (1985: 248) ορίζει το κοινωνικό κεφάλαιο ως «το σύνολο των πραγματικών ή συμβολικών πόρων οι οποίοι συνδέονται με πολλαπλά δίκτυα, που διατηρούνται στο χρόνο και συσχετίζονται με εν πολλοίς θεσμοθετημένες σχέσεις αμοιβαίας αποδοχής και αναγνώρισης». Συσχετίζει, επίσης, άμεσα τα αποτελέσματα του κεφαλαίου με τη μη δίκαιη κατανομή του. Οι κοινωνικά ισχυροί είναι αυτοί που διαθέτουν το κοινωνικό κεφάλαιο το οποίο κατεξοχήν ευνοεί τις πρακτικές ανισότητας και τον κοινωνικό αποκλεισμό (στο Γιαβρίμης, Παπάνης & Ρουμελιώτου, 2009). Βέβαια, το κοινωνικό κεφάλαιο στη σύγχρονη εκδοχή του είναι παραγωγικό και σχετίζεται με έννοιες όπως η σχολική επίδοση και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Ο Coleman (1990, όπ. αναφ. στο Αρβανίτη, 2013). υποστηρίζει τη σύνδεση του κοινωνικού κεφαλαίου και της ατομικής δράσης στην κοινωνία, με την αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου
Κατά τον Putnam (2000, όπ. αναφ. Αρβανίτη, 2013) το κοινωνικό κεφάλαιο σχετίζεται με την τυπική, μη τυπική και άτυπη συλλογική μάθηση που παράγεται σε μια κοινωνία. Η νέα μάθηση που προκύπτει από αυτά τα είδη μάθησης είναι προϊόν του κοινωνικού κεφαλαίου και δημιουργεί νέο γόνιμο έδαφος για πολιτισμικές ανταλλαγές.
Αναφορικά με το πολιτισμικό κεφάλαιο κατά τον Bourdieu σχετίζεται με α) τα ορατά μεταβιβάσιμα πολιτισμικά αγαθά, β) τα εκπαιδευτικά συστήματα και τους τίτλους σπουδών και γ) τις μόνιμες συνήθειες (Λάμνιας, 2001).
Το διαπολιτισμικό κεφάλαιο σύμφωνα με τον Pöllmann (2009) έχει άμεση σχέση με την έννοια του πολιτισμικού κεφαλαίου του Bourdieu και αποτελεί σημαντικό δείκτη κοινωνικο-πολιτισμικής διάκρισης (Pöllmann, 2013). «Σε έναν ολοένα και πιο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, το διαπολιτισμικό κεφάλαιο αναδεικνύεται ως ολοένα και πιο σημαντικό είδος πολιτισμικού κεφαλαίου και ενδείκτης κοινωνικοπολιτισμικής διάκρισης» (Pöllmann, 2013: 1). Είναι αυτό που καθιστά το άτομο ικανό να εμπλέκεται επιτυχώς σε διαπολιτισμικές συναντήσεις (Pöllmann, 2013). Το διαπολιτισμικό κεφάλαιο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς συμβάλλει στην κατανόηση της διαφορετικότητας και την υιοθέτηση συμπεριφορών που προωθούν τον διάλογο με σκοπό τη μείωση των διακρίσεων και του ρατσισμού (Αρβανίτη, 2013). Δίνει τη δυνατότητα στον άνθρωπο να γνωρίσει τους άλλους ανθρώπους και να αποκτήσει σημαντικές διαπολιτισμικές εμπειρίες, το οποίο θα συμβάλλει στη αναθεώρηση και τη μετέπειτα διαμόρφωση θετικών στάσεων απέναντι στο διαφορετικό (Pöllmann, 2009• 2013). Μπορεί να αποκτηθεί εντός της εκπαιδευτικής διαδικασίας και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης και αγωγής (Pöllmann, 2009).
Το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο βοηθά στην κατανόηση όρων όπως είναι η διαφορετικότητα, η αλληλεπίδραση, η συνεργασία, οι διαπολιτισμικές ανταλλαγές που οδηγούν στη μείωση των διακρίσεων βοηθώντας έτσι τους πολίτες και τους μετανάστες να οικοδομήσουν την εθνική τους ταυτότητας (Αρβανίτη 2013).
Στα πλαίσια του πολιτειακού πλουραλισμού
δεν υπάρχει η ανάγκη οι πολίτες να είναι ίδιοι εφόσον όλοι οι πολίτες ως πολυπολιτσμικοί έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους (Kalantzis & Cope, 2013). Στην κοινωνία θα κυριαρχεί η αμοιβαία ανοχή και ο σεβασμός και θα υπάρχουν διάφορες ομάδες με ξεχωριστές ιδεολογίες και ποικίλους στόχους.
Ο εκπαιδευτικός θεσμός είναι αυτός που μπορεί και πρέπει να αξιοποιήσει το διαπολιτισμικό κεφάλαιο μέσω μιας μετασχηματιστικής παιδαγωγικής πορείας στα πλαίσια του πολιτειακού πλουραλισμού δημιουργώντας έτσι πολίτες με μια ταυτότητα αποτελούμενη από πολλαπλές, ετερόκλητες και αλληλεπικαλυπτόμενες ταυτότητες (Αρβανίτη, 2013).
Βιβλιογραφία
• Αρβανίτη, Ε. (2013). Πολιτειακός πλουραλισμός, διαπολιτισμικότητα και μετασχηματιστική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο “εμείς” και “οι άλλοι”. Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. 6. 90-123.
• Αρβανίτη, Ε. (2013). «Οικοδομώντας κοινωνίες συνοχής: Διαπολιτισμικότητα και μετασχηματισμός», Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Κατάρτιση και Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαίδευση διαπολιτισμικών μεσολαβητών μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης – έργο SONETOR. Πάτρα
• Bourdieu, P. (1985). The Social Space and the Genesis of Groups. Theory and Society. 14 (6). 723-744.
http://is.muni.cz/el/1423/podzim2010/SOC251/um/BOURDIEU_The_social_space_and_the_genesis_of_groups.pdf
• Γιαβρίμης, Π., Παπάνης, Ε., & Ρουμελιώτου, Μ. (2009). Θέματα κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Αθήνα: Σιδέρης.
• Kalantzis, M. & Cope, B. (2013). Νέα μάθηση: Βασικές αρχές για την επιστήμη της εκπαίδευσης (Ε. Αρβανίτη, Επιμ.). Αθήνα: Κριτική.
• Λάμνιας, Κ. (2001). Κοινωνιολογική θεωρία και εκπαίδευση: Διακριτές προσεγγίσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο.
• Pöllmann, A. (2009). Formal education and intercultural capital: Towards attachment beyond narrow ethno-national boundaries? Educational Studies. 35 (5). 537-545.
• Pöllmann, Α. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction. SAGE Open 3(2).
• Siisiainen, M. (2003). Two concepts of social capital: Bourdieu vs. Putnam. International Journal of Contemporary Sociology. 40(2). 183-204.
• Wikipedia. (2014). Cultural Capital. http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_capital

• Ageliki Kostopoulou

Σε έναν ολοένα και πιο αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο συνιστά έναν ιδιαίτερο τύπο του πολιτισμικού κεφαλαίου, καθώς και δείκτη κοινωνικό-πολιτισμικής διάκρισης (Pöllmann, 2013). Η έννοια του πολιτισμικού κεφαλαίου, όπως αυτή εισήχθηκε για πρώτη φορά από τον γάλλο κοινωνιολόγο και φιλόσοφο Pierre Bourdieu στο έργο «Πολιτισμική Αναπαραγωγή και Κοινωνική Αναπαραγωγή» (1973) των Bourdieu & Jean-Claude Passeron, καταδεικνύει την κοινωνική σχέση, που αναπτύσσεται μέσα σε ένα πλαίσιο ανταλλαγής και περιλαμβάνει τη συσσωρευμένη πολιτισμική γνώση, που προσδίδει δύναμη και κοινωνική θέση (Wikipedia, 2014). Σύμφωνα με τον Bourdieu, το πολιτισμικό κεφάλαιο προσλαμβάνει τρεις χαρακτηριστικές μορφές: την αντικειμενική, που απαντάται σε ορατά πολιτισμικά αγαθά, όπως γραπτά κείμενα, έργα τέχνης, μνημεία και εργαλεία, τη θεσμοθετημένη που νομιμοποιείται μέσα από τα πιστοποιητικά και τους τίτλους σπουδών, που παρέχουν τα διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τέλος, την εσωτερικευμένη, που αφορά στο σύνολο των γνώσεων και των συνηθειών, που έχει αναπτύξει το άτομο (Pöllmann, 2013).
Το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο, θεωρούμενο από τον Pöllmann, αποτελεί έναν ιδιαίτερο τύπο του πολιτισμικού κεφαλαίου, το οποίο μάλιστα συνδέεται περισσότερο με την εσωτερικευμένη του μορφή, καθώς παραπέμπει σε μία προσωπική πηγή άντλησης διαπολιτισμικών ικανοτήτων και εμπειριών, που παρέχει στο άτομο τη δυνατότητα να εμπλέκεται επιτυχώς σε διαπολιτισμικές συναντήσεις (Pöllmann, 2013). Η πρόθεση «δια» στον όρο διαπολιτισμικός δίνει έμφαση στη σφαίρα των σχέσεων και των συσχετίσεων που αναπτύσσονται μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, χωρίς ωστόσο να παραγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες κάθε πολιτισμού. Η έννοια του διαπολιτισμικού κοινωνικού κεφαλαίου καθίσταται ιδιαίτερα σημαντική για την κατανόηση της διαφορετικότητας, την αλληλόδραση, την επικοινωνία και την μάθηση σε μία κοινωνία, καθώς και την υιοθέτηση μιας κοινωνικής αντζέντας διαλόγου για την μείωση των διακρίσεων και του ρατσισμού (Αρβανίτη, 2013). Η απόκτηση διαπολιτισμικού κεφαλαίου εκ μέρους των ανθρώπων που διαθέτουν ένα διαφορετικό υπόβαθρο συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας διαπολιτισμικής αίσθησης για έναν παγκόσμια διασυνδεδεμένο κόσμο, που θα ανοίξει το δρόμο για προσωπική και κοινωνική ευημερία (Pöllmann, 2013).
Σύμφωνα με τους Kalantzis & Cope (2013, όπως αναφ. στο Αρβανίτη, 2013) οι ιδεολογικές και πολιτισμικές αφηγήσεις του κράτους γίνονται ολοένα και πιο σύνθετες προωθώντας τη συμμετοχικότητα, τη διαμεσολάβηση, τη συνεργατικότητα, την συμπερίληψη και τον κοσμοπολιτισμό. Υπό το πρίσμα αυτό, ο πολιτειακός πλουραλισμός προτείνει μία διευρυμένη και συμπεριληπτική σύλληψη για την ιδιότητα του πολίτη και τη σχέση με το ετερόκλητο κράτος. Οι πολίτες έχουν πια πολλαπλές και ετερόκλητες ταυτότητες (π.χ. διπλή υπηκοότητα), ενώ συμμετέχουν σε πολλές και διαφορετικές κοινότητες και χώρος εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση δε στοχεύει πια στην ενδυνάμωση της εθνικής ισχύ μέσα από την πολιτισμική και εθνική ομοιογένεια. Η εκπαίδευση γίνεται πλέον μετασχηματιστική, αλλά στοχεύει στη διαμόρφωση ενός ενεργού και πολυσυμμετοχικού πολίτη, με ικανότητες συμμετοχής και επικοινωνίας σε ένα πολυεπίπεδο κοινωνικό διάλογο για τη διαχείριση της διαφορετικότητας, καθώς και με ικανότητες συμβιβασμού απέναντι στα ανταγωνιστικά συμφέροντα και τις διαφορετικές οπτικές (Αρβανίτη, 2013).
Βιβλιογραφία:
Αρβανίτη, Ε. (2013). Πολιτειακός πλουραλισμός, διαπολιτισμικότητα και μετασχηματιστική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο “εμείς” και “οι άλλοι”. Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 6, 90-123
Pöllmann, Α. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction. SAGE Open 3(2). doi: 10.1177/2158244013486117
Wikipedia. (2014). Cultural Capital. Ανακτήθηκε 27 Οκτωβρίου 2014, από
http://en.wikipedia.org/wiki/Cultural_capital.
Αρβανίτη, Ε. (2013, Οκτώβριος). Οικοδομώντας κοινωνίες συνοχής: Διαπολιτισμικότητα και μετασχηματισμός. Ανακοίνωση στο σεμινάριο Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Κατάρτιση και Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαίδευση διαπολιτισμικών μεσολαβητών μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης – έργο SONETOR, Πάτρα.

• Magdalini Tsaka

Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο και κοινωνιολόγο Bourdieu, το κεφάλαιο έχει τρεις διαστάσεις. Το κοινωνικό, το οικονομικό και το πολιτισμικό (Martti Siisiäinen, 2000). Το πολιτισμικό κεφάλαιο μπορεί να οριστεί μέσα από τρεις χαρακτηριστικούς τύπους: τα πολιτισμικά προϊόντα π.χ. χειρόγραφα, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, μουσικές συνθέσεις, το θεσμικό κεφάλαιο, δηλαδή τα διπλώματα και οι τίτλοι σπουδών που παρέχονται από τα σχολεία, τα κολέγια και τα πανεπιστήμια και το ατομικό κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται στις πολιτισμικές γνώσεις του ατόμου (Andreas Pöllmann, 2013 ). Το διαπολιτισμικό κεφάλαιο αποτελεί τύπο πολιτισμικού κεφαλαίου μεγάλης σημασίας αφού συνδέει πολιτισμικά διάφορες κοινωνίες, οδηγεί στην παγκοσμιοποίηση. Σύμφωνα με τον Pöllmann (2013) το διαπολιτισμικό κεφάλαιο αναφέρεται στην κουλτούρα αλληλοσυσχέτισης μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και είναι δείκτης κοινωνικο-πολιτισμικής διάκρισης. Η σημαντικότητά του οφείλεται στο γεγονός ότι ζούμε σε έναν ολοένα και πιο αλληλένδετο και αλληλοεξαρτώμενο κόσμο, όπου τα πολιτισμικά όρια διαπερνώνται και οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες συνυπάρχουν και αναδεικνύονται (Αρβανίτη, 2013). Έτσι, το διαπολιτισμικό κεφάλαιο συνδέεται με άτομα υψηλού κοινωνικο –οικονομικού στάτους που έχουν διαπολιτισμική ικανότητα και ευαισθησία και μπορούν να είναι διαπολιτισμικά επικοινωνιακά. Σύμφωνα με τον Putnam (2000), το κοινωνικό κεφάλαιο αναφέρεται στα κοινωνικά δίκτυα, στους ηθικούς κανόνες και σε ηθικές αξίες όπως η αμοιβαιότητα και η εμπιστοσύνη που διευκολύνει τη δράση και τη συνεργασία για την κοινή ωφέλεια. Επίσης, επισημαίνει ότι οι θετικές επιδράσεις του κοινωνικού κεφαλαίου αυξάνονται όσο χρησιμοποιούνται και μειώνονται όταν παραμένουν αδρανείς. Η νέα μάθηση που προκύπτει από δραστηριότητες τυπικές, μη τυπικές ή άτυπες είναι προϊόν του κοινωνικού κεφαλαίου, το οποίο δημιουργεί νέους κοινωνικούς χώρους όπου πραγματοποιούνται πολιτισμικές ανταλλαγές. Μέσω του διαπολιτισμικού κοινωνικού κεφαλαίου κατανοείται η διαφορετικότητα, προάγονται οι διαπολιτισμικές ανταλλαγές, η αλληλεπίδραση, συνεργασία και η επικοινωνία που οδηγούν στη μάθηση, αλλά και υιοθετείται μια κοινωνική ατζέντα διαλόγου που μειώνει τις διακρίσεις και τον ρατσισμό. Με αυτό τον τρόπο, δίνεται η δυνατότητα δράσης και συμμετοχής των πολιτών και των μεταναστών στην οικοδόμηση της εθνικής τους ταυτότητας (Robertson 1992, από Αρβανίτη 2013). Στο πλαίσιο ενεργής συμμετοχής του πολίτη έρχεται μια νέα ρεαλιστική προσέγγιση, ο πολιτειακός πλουραλισμός, σύμφωνα με τον οποίο η κοινωνία αποτελείται από διάφορες ομάδες με ξεχωριστές ιδεολογίες και ποικίλους στόχους. Στην πλουραλιστική κοινωνία οι άνθρωποι συνυπάρχουν ειρηνικά, με αμοιβαία ανοχή και σεβασμό στις διάφορες ομάδες. Καθεμιά από τις ομάδες διατηρεί την ιδεολογία της χωρίς να αποκλείονται οι διαφοροποιήσεις και οι αντιθέσεις μεταξύ τους. Κοινός στόχος των ομάδων είναι η οικονομική, πολιτιστική και ηθικά ανάπτυξη της κοινωνίας. Έτσι, ο κάθε πολίτης έχει πολλαπλές ιδιότητες, συμμετέχει σε πολλές και διαφορετικές κοινότητες και κυριαρχεί ο φεντεραλισμός, δηλαδή η πολλαπλή αυτοδιοίκηση πολιτισμικών ομάδων, αλλά και η επικουρικότητα, δηλαδή η ανάθεση διαμεσολαβητικών και διαπραγματευτικών ρόλων από το τοπικό επίπεδο στο πιο γενικό και ανώτερο επίπεδο διακυβέρνησης (Kalantzis & Cope, 2013). Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του πολιτειακού πλουραλισμού είναι ότι τάσσεται υπέρ της ισότητας και της δικαιοσύνης μεταξύ των πολιτών καθώς και της αποκέντρωσης της εξουσίας μέσω της ποικιλομορφίας. Τέλος, για τη διατήρηση μιας πλουραλιστικής κοινωνίας είναι απαραίτητη η εφαρμογή μιας μετασχηματιστικής εκπαίδευσης και παιδαγωγικής, ώστε οι μαθητές να αναπτύξουν δεξιότητες αυτενέργειας και ευαισθησίας προς το ποικίλο και πολυπολιτισμικό περιβάλλον και οι αυριανοί πολίτες να διαμορφωθούν με βάση την ενεργή συμμετοχή τους στις αυτοδιοικούμενες κοινότητες και την ισότητα παρόλη τη διαφορετικότητα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αρβανίτη, Ε. (2013). «Οικοδομώντας κοινωνίες συνοχής: Διαπολιτισμικότητα και μετασχηματισμός», Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Κατάρτιση και Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαίδευση διαπολιτισμικών μεσολαβητών μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης – έργο SONETOR. Πάτρα
Kalantzis, M. & Cope, B. (2013). Νέα μάθηση: Βασικές αρχές για την επιστήμη της εκπαίδευσης (Ε. Αρβανίτη, Επιμ.). Αθήνα: Κριτική.
Pöllmann, Α. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction. SAGE Open 3(2). doi: 10.1177/2158244013486117
Δρίτσα,Δ. Λ., Μόσχου Δ. Ν., & Παπαλεξανδροπούλου Σ. Λ. (2009). Χριστιανισμός και Θρησκεύματα. Ανάκτηση από http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B126/498/3244,13183/
Martti Siisiäinen (2000). Two Concepts of Social Capital: Bourdieu vs. Putnam.Paper presented at ISTR Fourth International Conference The Third Sector: For What and for Whom? Trinity College, Dublin, Ireland July 5-8, 2000

• Vasiliki Kourkouta

Βιβλιογραφία
Αρβανίτη, Ε. (2013). Πολιτειακός πλουραλισμός, διαπολιτισμικότητα και μετασχηματιστική εκπαίδευση: Αναθεωρώντας το δίπολο “εμείς” και “οι άλλοι”. Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 6, 90-123
Γιαβρίμης, Π., Παπάνης, Ε., & Ρουμελιώτου, Μ. (2009). Θέματα κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Αθήνα: Σιδέρης
Kalantzis, M. & Cope, B. (2013). Νέα μάθηση: Βασικές αρχές για την επιστήμη της εκπαίδευσης (Ε. Αρβανίτη, Επιμ.). Αθήνα: Κριτική.
Pöllmann, Α. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction. SAGE Open 3(2). doi: 10.1177/2158244013486117

• Vasiliki Papadopoulou

Η έννοια του κοινωνικού κεφαλαίου και η διάκρισή του σε οικονοµικό, πολιτισµικό και συµβολικό συζητήθηκε µε λεπτοµέρεια από τον Bourdieu (1977) µε όρους ισχύς των κοινωνικών τάξεων και αναπαραγωγής της εξουσίας. Πιο συγκεκριμένα, ο Bourdieu όρισε το κοινωνικό κεφάλαιο ως «το σύνολο των πραγματικών ή συμβολικών πόρων οι οποίοι συνδέονται με πολλαπλά δίκτυα, που διατηρούνται στο χρόνο και συσχετίζονται με εν πολλοίς θεσμοθετημένες σχέσεις αμοιβαίας αποδοχής και αναγνώρισης». Με άλλα λόγια, το κοινωνικό κεφάλαιο αντιπροσωπεύει το άθροισμα των πλεονεκτημάτων που αποκομίζουν όσα άτομα ανήκουν σε κοινά δίκτυα ή σε ομάδες. Ο όγκος του κοινωνικού κεφαλαίου των φορέων εξαρτάται από το μέγεθος του δικτύου διασυνδέσεων που μπορεί να κινητοποιήσει επιτυχώς, καθώς και από τον όγκο του κεφαλαίου (οικονομικού, πολιτισμικού ή συμβολικού) που διαθέτει ο καθένας από εκείνους με τους οποίους συνδέεται. Σύμφωνα με τον Bourdieu, οι κοινωνικές διασυνδέσεις έχουν ευεργετικά αποτελέσματα σε θεμελιώδεις τομείς της ατομικής ζωής, δεδομένου ότι πολλαπλασιάζουν τις ευκαιρίες γνώσης και την πρόσβαση σε αυτήν μέσω της συναναστροφής με άτομα διαφόρων ειδικοτήτων και της οικειοποίησης του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Παράλληλα, τα κοινωνικά δίκτυα αυξάνουν τις οικονομικές δυνατότητες και αυτός είναι ο κυριότερος λόγος για την ένταξή τους σε αυτά. Κατά τον Bourdieu, τα αποτελέσματα του κεφαλαίου απορρέουν από την άνιση κατανομή του. Το κοινωνικό κεφάλαιο το διαθέτουν συνήθως οι κοινωνικά ισχυροί και αυτό εντείνει τις πρακτικές ανισότητας και κοινωνικού αποκλεισμού (στο Γιαβρίμης, Παπάνης & Ρουμελιώτου, 2009).
Ωστόσο, το κοινωνικό κεφάλαιο στην πιο σύγχρονή του ερµηνεία είναι παραγωγικό (π.χ. συνδέεται µε την σχολική επίδοση και την αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου/της µόρφωσης) και εµπεδώνεται µε διαδικασίες, µηχανισµούς αναπαραγωγής και µε κατάλληλη κοινωνική οργάνωση (Coleman, 1990). Ο Coleman (1988) θεώρησε ότι το κοινωνικό κεφάλαιο είναι έννοια σύμφυτη με την κοινωνική δομή, διευκολύνει την ατομική δράση και τη νοηματοδοτεί στο κοινωνικό πλαίσιο. Κατά τον ίδιο μελετητή, το κοινωνικό κεφάλαιο απαρτίζεται από επικαλυπτόμενα κοινωνικά δίκτυα, τα οποία διαθέτουν κοινές αξίες, εμπιστοσύνη και κοινά κριτήρια αποφάσεων. Σε δίκτυα με υψηλό επίπεδο κοινωνικού κεφαλαίου επικρατεί η αρχή της αμοιβαιότητας που συμβάλλει στην ατομική ευημερία, δεδομένου ότι οι συμμετέχοντες έχουν ευχερέστερη πρόσβαση στην πληροφορία ή άλλους πόρους, οι οποίοι αυξάνουν τις ευκαιρίες ατομικής ολοκλήρωσης. Ο Coleman διέκρινε τρεις παραμέτρους του κοινωνικού κεφαλαίου: της εμπιστοσύνης που οικοδομείται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και διασφαλίζει ότι οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα των μελών θα διεκπεραιωθούν ομαλά, της πληροφορίας που διοχετεύεται μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και των κανονιστικών ρυθμίσεων και κυρώσεων που επιβάλλονται στα μέλη των δικτύων υπαγορεύοντάς τους συγκεκριμένες συμπεριφορές (Γιαβρίμης, Παπάνης & Ρουμελιώτου, ο.π.)
Ο όρος έγινε βέβαια ευρύτατα γνωστός από τον Putnam (2000) (αν και δέχθηκε κριτική) και αναφέρεται στην τυπική, µη τυπική και άτυπη συλλογική µάθηση που παράγεται σε µια κοινωνία και η οποία εµπεδώνεται µέσα από την δραστηριοποίηση σε δίκτυα και κοινότητες (ιδιαίτερα εθελοντικά ή άτυπα, ηλεκτρονικής κοινωνικής δικτύωσης, επαγγελµατικά και παγκόσµια δίκτυα, πολυσυµµετοχικούς οργανισµούς κτλ.). Αυτή η νέα κοινωνικότητα σχέσεων αξιοποιεί κανόνες, νόρµες, µια ηθική δεοντολογία συµµετοχικότητας και αµοιβαιότητας, καθώς και κοινωνικές αξίες (όπως η εµπιστοσύνη) και µια κοινή στοχοθεσία. Τέλος, ο χαρακτηρισµός του ως διαπολιτισµικού αναφέρεται σε όλο το φάσµα της παραγόµενης µάθησης και των πολιτισµικών ανταλλαγών που προκύπτουν από τις ποικίλες µορφές διαφορετικότητας και ετερότητας σε µια κοινωνία (Γιαβρίμης, Παπάνης & Ρουμελιώτου, ο.π.)
Στο σύγχρονο και αλληλοεξαρτώμενο κόσμο το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό είδος του πολιτισμικού κεφαλαίου και δείκτης της κοινωνικο-πολιτισμικής διάκρισης. Η πρόθεση «διά» στον όρο διαπολιτισμικός μπορεί να δίνει έμφαση στη σφαίρα των σχέσεων μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, ωστόσο δεν παραβλέπει τις ιδιαιτερότητες στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου πολιτισμού. Η απόκτηση διαπολιτισμικού κεφαλαίου εκ μέρους ανθρώπων που διαθέτουν διαφορετικό υπόβαθρο συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας διαπολιτισμικής αίσθησης για έναν παγκόσμια συνδεδεμένο κόσμο που θα ανοίξει τον δρόμο για προσωπικά και κοινωνικά οφέλη (Pöllmann, 2013). Η έννοια του διαπολιτισµικού κοινωνικού κεφαλαίου είναι σηµαντική τόσο για την κατανόηση της διαφορετικότητας αλλά και γιατί προάγει και συστηµατοποιεί όλες εκείνες τις διαπολιτισµικές ανταλλαγές, τη µάθηση, την αλληλόδραση και την επικοινωνία σε µια κοινωνία, αλλά και την υιοθέτηση µιας κοινωνικής ατζέντας διαλόγου για τη µείωση των διακρίσεων και του ρατσισµού (Αρβανίτη, 2013).
Το όραμα, για τους Kalantzis & Cope (2013), είναι ένα εναλλακτικό μοντέλο πολιτειακού πλουραλισμού, που βασίζεται στην αισιόδοξη ερμηνεία των σύγχρονων τάσεων. Ο πολιτειακός πλουραλισμός είναι μεν μια ρεαλιστική προσέγγιση, καθώς συνυπολογίζει τι μπορεί να επιτευχθεί με βάση τις υφιστάμενες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, παράλληλα όμως υποστηρίζει τη μετάβαση σε μια πιο ανοιχτή, συμπεριληπτική και δίκαιη σύλληψη της ιδιότητας του πολίτη. Περιγράφει και εισηγείται ένα αποκεντρωμένο σύστημα που βασίζεται στην υπευθυνότητα του πολίτη σε όλες τις εκφάνσεις του δημόσιου βίου, στους χώρους εργασίας, στις κοινοτικές οργανώσεις, στα σχολεία. Σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο, η εκπαίδευση του πολίτη για την ενίσχυση της συμμετοχικής του ικανότητας βασίζεται σε ένα ηθικό πρότυπο που περιλαμβάνει το αυτεξούσιο και τη συμμετοχή, αλλά συχνά και τη διαχείριση διαφορών και την επίλυση προβλημάτων. Σε μια τέτοια κοινωνία, επαναοριοθετείται ο ρόλος του διαπολιτισµικού λόγου και της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση δε σφυρηλατεί πια την εθνική ισχύ µέσα από την πολιτισµική και εθνική οµοιογένεια. Η εκπαίδευση γίνεται πια µετασχηµατιστική, υπηρετεί τον πολιτειακό πλουραλισµό και καλλιεργεί την ενεργή συµµετοχή και «την από κάτω προς τα πάνω εµπλοκή του πολίτη» σε αναστοχαστική δράση και ανάπτυξη συνεργειών σε διάφορες αυτοδιοικούµενες οργανώσεις, κοινότητες, δίκτυα και συλλόγους (Kalantzis & Cope, 2013, όπως αναφ. στο Αρβανίτη, 2013).

• Vasiliki Papadopoulou

Η έννοια του κεφαλαίου μελετήθηκε ιδιαίτερα από τον Γάλλο κοινωνιολόγο, ανθρωπολόγο και φιλόσοφο Pierre Bourdieu (1986, όπ. αναφ. στο Γιαβρίμης, Παπάνης & Ρουμελιώτου, 2009), ο οποίος διέκρινε στο κεφάλαιο τέσσερις διαφορετικές μορφές: το οικονομικό, το πολιτισμικό, το κοινωνικό και το συμβολικό. Πιο συγκεκριμένα όσον αφορά το κοινωνικό κεφάλαιο ο Bourdieu (1985) το όρισε ως το σύνολο των πραγματικών ή συμβολικών πόρων οι οποίοι συνδέονται με πολλαπλά δίκτυα ή ομάδες που διατηρούνται στο χρόνο και συσχετίζονται με θεσμοθετημένες σχέσεις αμοιβαίας αποδοχής και αναγνώρισης. Στις σύγχρονες κοινωνίες ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο Coleman (1990, όπ. αναφ. στο Αρβανίτη, 2013), το κοινωνικό κεφάλαιο ερμηνεύεται με όρους παραγωγικότητας, καθώς συνδέεται με την αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου. Σύμφωνα με τον Putnam (2000, όπ. αναφ. Αρβανίτη, 2013) ως όρος το κοινωνικό κεφάλαιο αναφέρεται στην τυπική, μη τυπική και άτυπη συλλογική μάθηση που παράγεται σε μια κοινωνία.
Στον σύγχρονο και αλληλοεξαρτώμενο κόσμο το διαπολιτισμικό κοινωνικό κεφάλαιο αναδεικνύεται ως ένα σημαντικό είδος του πολιτισμικού κεφαλαίου και δείκτης της κοινωνικο-πολιτισμικής διάκρισης (Pöllmann, 2013). Ο χαρακτηρισμός του ως ‘’διαπολιτισμικό’’ αναφέρεται στο φάσμα των πολιτισμικών ανταλλαγών που προκύπτουν και της μάθησης που παράγεται μέσα από τις ποικίλες μορφές ετερότητας και διαφορετικότητας σε μια κοινωνία (Αρβανίτη, 2013). Η πρόθεση «διά» στον όρο διαπολιτισμικός μπορεί να δίνει έμφαση στη σφαίρα των σχέσεων μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, ωστόσο δεν παραβλέπει τις ιδιαιτερότητες στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου πολιτισμού (Pöllmann, 2013). Η έννοια του διαπολιτισμικού κεφαλαίου είναι σημαντική για την κατανόηση της διαφορετικότητας, την αλληλόδραση, την επικοινωνία και τη μάθηση σε μια κοινωνία, καθώς και την υιοθέτηση μιας κοινωνικής ατζέντας διαλόγου με στόχο τη μείωση των διακρίσεων και του ρατσισμού (Αρβανίτη, 2013). Το διαπολιτισμικό κεφάλαιο μπορεί να αποκτηθεί εντός διαφόρων εκπαιδευτικών πλαισίων, συμπεριλαμβανομένων της ιστορίας, της γεωγραφίας, της κοινωνιολογίας, της αγωγής του πολίτη, της θρησκειολογίας (θρησκευτικής αγωγής) και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης εν γένει (Pöllmann, 2009). Η απόκτηση διαπολιτισμικού κεφαλαίου εκ μέρους ανθρώπων που διαθέτουν διαφορετικό υπόβαθρο συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας διαπολιτισμικής αίσθησης για έναν παγκόσμια συνδεδεμένο κόσμο που θα ανοίξει τον δρόμο για προσωπικά και κοινωνικά οφέλη (Pöllmann, 2013). Η δημιουργία νέων κοινωνικών χώρων διαπολιτισμικής διαμεσολάβησης και συνύπαρξης συμβάλλει ως εκ τούτου στον μετασχηματισμό του κοινωνικού ιστού μέσα από νέες μορφές πολιτισμικής αλληλεπίδρασης, αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης.
Η προσέγγιση του πολιτειακού πλουραλισμού χαρακτηρίζεται από μια διευρυμένη και συμπεριληπτική σύλληψη για τον πολίτη και τη σχέση του με το ετερόκλητο πλαίσιο του κράτους, αποτελώντας πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη και αξιοποίηση του διαπολιτισμικού κοινωνικού κεφαλαίου. Ο όρος πλουραλισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη pluralis που σημαίνει πλήθος/πληθυντικός και από κοινωνιολογική σκοπιά αποτελεί έναν σύγχρονο όρο σύμφωνα με τον οποίο η κοινωνία αποτελείται από διάφορες ομάδες με ιδιαίτερες ιδεολογικές αποχρώσεις και ποικίλους στόχους. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας πλουραλιστικής κοινωνίας είναι η ειρηνική συνύπαρξη και η αμοιβαία ανοχή των ποικίλων ομάδων. Στα πλαίσια της έννοιας αυτής τα κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά και πολιτιστικά συστήματα θεωρούνται ότι έχουν συγκροτηθεί από μια πολλαπλότητα αυτόνομων, αλλά αλληλένδετων κοινωνικών ομάδων, όπου καθεμία μπορεί να διατηρεί τη δική της ιδεολογία (Δρίτσα, Μόσχου, & Παπαλεξανδροπούλου, 2009). Ο πολιτειακός πλουραλισμός, επομένως, αποτελεί ένα εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης της σχέσης ανάμεσα στο κράτος και την κοινωνία των πολιτών, παρέχοντας στους ανθρώπους το περιθώριο να δημιουργήσουν τη δική τους πολιτική κουλτούρα (Arvanitis, 2013).
Ο εκπαιδευτικός θεσμός δύναται να συμβάλλει στο ζήτημα της αξιοποίησης του διαπολιτισμικού κεφαλαίου στα πλαίσια της προσέγγισης του πολιτειακού πλουραλισμού, καθώς οδεύει προς μια μετασχηματιστική παιδαγωγική πορεία, στοχεύοντας στην μόρφωση ενεργών και πολυσυμμετοχικών πολιτών, οι οποίοι στις σύγχρονες κοινωνίες συνοχής αποκτούν μια σύνθετη πολιτειακή ταυτότητα, αποτελούμενη από πολλαπλές, ετερόκλητες και αλληλεπικαλυπτόμενες ταυτότητες (Αρβανίτη, 2013).


Βιβλιογραφία

Αρβανίτη, Ε. (2013, Οκτώβριος). Οικοδομώντας κοινωνίες συνοχής: Διαπολιτισμικότητα και μετασχηματισμός. Ανακοίνωση στο σεμινάριο Ευρωπαϊκή Ατζέντα για την Κατάρτιση και Εκπαίδευση Ενηλίκων. Εκπαίδευση διαπολιτισμικών μεσολαβητών μέσω πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης – έργο SONETOR, Πάτρα.

Arvanitis, E. (2013). Civic pluralism and intercultural transformative education: Rethinking the dichotomy “us” vs “others”. A journal of research in education and training, 6, 91-123.

Bourdieu, P. (1985). The Social Space and the Genesis of Groups. Theory and Society, 14 (6), 723-744.

Γιαβρίμης, Π., Παπάνης, Ε., & Ρουμελιώτου, Μ. (2009). Θέματα κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης. Αθήνα: Σιδέρης.

Δρίτσα,Δ. Λ., Μόσχου Δ. Ν., & Παπαλεξανδροπούλου Σ. Λ. (2009). Χριστιανισμός και Θρησκεύματα. Ανάκτηση από http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-B126/498/3244,13183/

Pöllmann, Α. (2013). Intercultural Capital: Toward the Conceptualization, Operationalization, and Empirical Investigation of a Rising Marker of Sociocultural Distinction. SAGE Open 3(2). doi: 10.1177/2158244013486117

Pöllmann, A. (2009). Formal education and intercultural capital: towards attachment beyond narrow ethno-national boundaries? Educational Studies, 35(5), 537-545. doi: 10.1080/03055690902880240

• Konstantina Gkene

Η έννοια του πολιτειακού πλουραλισμού εκφράζει τη σχέση μεταξύ του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών, όπου επιτρέπεται η συνύπαρξη ποικίλων και ετερόκλητων ταυτοτήτων των πολιτών (Kalantzis & Cope, 2013). Η σχέση αυτή ενισχύεται από την αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και εξουσιών, ενώ ταυτόχρονα καταβάλλεται προσπάθεια για τη διαχείριση των διαφορών (ό.π., σ. 190). Υποστηρίζει τη μετάβαση στην ισότιμη, ενεργή, πλήρη, αδιάκριτη, και εν γένει συμπεριληπτική σύλληψη της ιδιότητας του πολίτη (ό.π., σ. 180), εκπληρώνοντας τον σκοπό της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που συνίσταται στην καλλιέργεια της συνείδησης του κοινωνικού και πολιτισμικού πλουραλισμού (UNICEF, 2001, όπ. αναφ. στο Σκούρτου, Βρατσάλης, & Γκόβαρης, 2004), καθώς και στη συμμετοχή όλων ανεξαιρέτως των μαθητών στη σχολική και κοινωνική πραγματικότητα.

Kalantzis, M. & Cope, B. (2013). Νέα μάθηση: Βασικές αρχές για την επιστήμη της εκπαίδευσης (Ε. Αρβανίτη, Επιμ.). Αθήνα: Κριτική.

• Lamprini Pappa